زرشك
اسم من ((زرشك )) است !
ريشه من داروى ضد تب است .
غم و غصه و بى اشتهايى را از بين مى برم .
براى تقويت هاضمه از من استفاده كنيد.
درمان تنگ نفس هستم و صفرا را مى برم ...
فارسى من ((زرشك )) است ، به من ((زاج )) و ((زرتك )) هم گفته اند. من در دامنه كوه ها نزديك به آب مى رويم . نوعى از من كه در خراسان و نزديك شيروان مى رويد، بدون دانه است و به آن زرشك پلويى گويند. چون با آن زرشك پلو درست مى كنند و اين نوع زرشك در خارج از ايران ديده نشده است ، در كتب گياه شناسى قديم مرا ((امبرباريس )) و ((برباريس )) خوانده اند. اين يك لغت بربرى است و نام لاتينى من هم ((بربريس )) است . ميوه من داراى ترشى مخصوصى است شبيه آنچه در سيب ترش ديده مى شود و بعلاوه داراى قند و چند ترشى ديگر است شبيه آنچه در سيب ترش ديده مى شود و بعلاوه داراى قند و چند ترشى ديگر هستم . ريشه درخت من به علت داشتن تركيبى بنام ((برى برين )) داراى اثر مسهلى بوده و ضد تب مى باشد و براى ترك ترياك مفيد است .
برگهاى درخت من داراى مقدار زيادى ويتامين ((ث )) بوده و درمان رقيق شدن خون است . آب زرشك بسيار خنك است ، صفرا بر و مسكن تنگى است و حرارت معده و جگر را فرو مى نشاند و براى بازشدن جگر و درمان استسقا و سردى احشاء و معالجه اسهالى كه از ضعف جگر و يا به سبب زيادى بلغم باشد، نافع است جهت تقويت هاضمه ، با زعفران تجويز مى شود. با آب افسنتين جهت معالجه بزرگى كبد و سختى ادرار توصيه شده است . از رنگ قرمز من در رنگرزى استفاده مى شود. و چون آب مرا با آب سيب به مقدار مساوى مخلوط كرده و معادل نصف آب من آب ليمو اضافه كرده ، و به آن مقدار شكر افزوده و به قوام آورند تا بسته شود. معجونى بدست مى آيد كه پادزهر سموم ، مخصوصا ضد سم افعى است و ترياق كبير را نيز به همين دستور درست مى كردند و به آن مقدارى مرواريد محلول در آب ترش ترنج مى افزودند.
اين معجون علاوه بر خاصيت پادزهرى كه دارد، درمان تنگ نفس و غش بوده ، غم و غصه و بى اشتهايى را از بين مى برم . دانه هاى من به تنهايى يا مخلوط با ادويه مناسب جهت زخم معده و دل درد و اسهال تجويز شده است . مقدار خوراك آب من تا صد گرم و از دانه هاى من تا 45 گرم است .
براى معالجه كسانى كه با ترياك مسموم شده اند، معمولا از جوشانده ريشه درخت من استفاده مى كنند و نيز براى ترك ترياك مى توان از آن استفاده كرد. به خانم هايى كه دوره ى يائسگى آنها نزديك است و آنهايى كه اختلالات رحمى دارند توصيه كنيد كه از خوردن من غفلت ننمايند.
قره قاط
اسم تركى من ((قره قاط)) است به من قراقات و قراطاط هم گفته اند، عده اى از گياه شناسان قديم ايران از جمله بغدادى مرا نوعى زغال اخته و عده اى ديگر نوعى زرشك مى دانند، ولى جديدا مرا در خانواده ى زغال اخته قرار داده اند. به علت داشتن جوهر مازو در نقاشى و رنگرزى و چرمسازى هم از من استفاه مى كنند. تمام خواص زرشك و زغال اخته در من جمع است .
چربى خون را پايين مى آورم - فشار خون را كم مى كنم و براى معالجه مرض قند نيز توصيه شده ام . در زبان تركى قره غات به معنى چوب سياه است ، به اين جهت به ريشه ى خولنجان كه داراى رنگى تيره است قره غات هم مى گويند. البته بين قره قاط و خولنجان هيچگونه شباهت و بستگى نيست و حالا اجازه فرماييد خولنجان هم خود را به شما معرفى كند. من زيادى اوره و كوليت (ورم قولون ) را معالجه مى كنم
خولنجان
اسم من خولنجان است و دو نوع دارم ، خولنجان بزرگ و خولنجان كوچك . قسمت مورد استفاده من زيرزمينى است كه عده اى به غلط آنرا ريشه تصور كرده اند. به اين ساقه زيرزمينى عده اى قره غات هم مى گويند و به زبان فرنگى مرا گالانگا صدا مى كنند. فارسى من ((خسرودارست )). رنگ من سرخ تيره و طعم من تند و معطر است .
من مقوى معده و روده ها هستم . اشتها به غذا و شهوت را زياد مى كنم . به علت داشتن مواد صمغى سينه را نرم و صدا را باز مى كنم . بوى بد بدهان را از بين ميبرم . درد كمر را تسكين داده ، و ضد نفخ مى باشم . ترشى معده را از كم مى كنم و از زيادى ادرار جلوگيرى مى كنم . در طب سنتى ايران براى خنازير و سرطان و سياتيك مرا تجويز مى كردند. نگاهداشتن تكه ى كوچكى از من زير زبان از لكنت آن مى كاهد و براى زود حرف زدن اطفال نيز از من استفاده مى كردند. 5/2 گرم ساييده من با چهل گرم شير تازه جوشيده ، جهت تحريك شهوت تجويز مى شود. ماليدن من با روغن زيتون كك و مك را از بين مى برد. عرق من بادشكن مى باشد. زياده روى در خوردن من براى سينه و حجاب حاجز مضر بوده ، و باعث بند آمدن ادرار است .
زبان خوراكيها جلداول نويسنده : دكتر غياث الدين جزايرى